Waarom is Amsterdam toch zo mooi?

Waarom is Amsterdam toch zo mooi?

Waarom is Amsterdam mooi?
“De grachtengordel is een poging om schoonheid en functionaliteit te combineren. En dat is briljant gelukt. De bestuurders wilden destijds die noodzakelijke uitbreiding gebruiken om Amsterdam neer te zetten als een intelligent ontworpen stad volgens de modernste uitgangspunten.”

Bakker laat een kaart uit 1620 zien: “Je ziet dat men uitging van geometrische  modellen. De stadsontwerpers begonnen met een halve cirkel voor de omwalling. De indeling van de huizenblokken binnen de cirkel is rechthoekig. De ideale stadsplattegrond was volgens hen gebaseerd op de cirkel en de rechthoek. Het stadsbestuur moest die twee modellen combineren. Je krijgt dan cirkelvormige grachten met rechthoekige blokken. De knikken in de grachten verzachten voor het oog de rijen van rechte blokken.”

Maar waarom raakt dat een snaar bij mensen?
“De laat ik zeggen ‘verzachte’ vorm van regelmaat. Regelmaat, orde en symmetrie zijn de grondslagen van het schoonheidsideaal van de ontwerpers. Als bezoeker merk je dat niet bewust. Maar de verzachte regelmaat in de vormgeving van de plattegrond geeft toch een rustig en vriendelijk stadsdsbeeld. Let op de steeds terugkerende knikken in de grachten: een vriendelijke orde. Je ziet op de lijnrechte grachten altijd ergens een bocht.” Bakker laat een tekening van de Gouden Bocht aan de Herengracht zien.

Amsterdam bestaat ook uit steen, water en groen.
“Dat is een tweede basisprincipe. De meeste steden bestaan uit steen, uit straten en gebouwen. Een paar steden worden daarnaast gekenmerkt door water: Venetië, Sint-Petersburg en Amsterdam. De inrichting berust op straten, water en groen. De ontwerpers beplantten al vanaf voor 1600 de grachten bovendien systematisch, en dat is echt heel bijzonder. Eerst waren het linden, later iepen. Daarmee verzacht je het stadsbeeld nog meer.”

Boudewijn Bakker laat een tekening van de Westerkerk van Jan van der Heyden zien, met veel bomen: “Dat is een icoon van het grachtenbeeld: steen, water en groen. Het groen ging om het verfraaien en misschien ook de gezondheid. Het brengt iets van de natuur in de stad. Dat groen werd gezien als een luxueus stedelijk ontwerp. Buitenlanders schreven over een bos in de stad of een stad in het bos. De aantrekkingskracht is mede daarop gebaseerd.”

Van de grachtengordel bestaan veel afbeeldingen.
“Er zijn 100 duizenden plattegronden over de wereld verspreid. Dat werd een visitekaartje van de stad, in de vorm van een zelfportret. Tussen 1620 en 1800 zijn minstens een miljoen exemplaren verspreid, voorzien van deftige Latijnse titels.

De meeste stadsprofielen zijn vanaf het IJ. Amsterdam was een havenstad. Tot in de 19e eeuw had Amsterdam een havenfront van vijf kilometer. Een prachtig gezicht.”

Wat vindt u zelf van Amsterdam?
“Het is echt één van de allermooiste steden ter wereld. Amsterdam is zo menselijk. Hoogbouw is in het centrum nooit toegestaan. Die menselijke maat is bijzonder. Geen stad ter wereld heeft zijn 17e eeuwse vorm zo ongeschonden bewaard.

Die vorm was het resultaat van zorgvuldig uitgevoerde planning volgens vaste principes. In de 19e eeuw ging dat mis met wijken als de Pijp. Maar met het Plan Zuid van Berlage kwam de orde weer terug: steen, groen en water. Ook over Nieuw-West en de Bijlmer is goed nagedacht.

Amsterdam blijft stedenbouwkundig een toonaangevende stad in Europa. Er is een doorgaande traditie van bouwen op de menselijke maat, in een samenspel tussen bestuur en bevolking. Weinig steden zijn in de loop der eeuwen zo zorgvuldig ontworpen als Amsterdam. Er is wat dat betreft een sterke continuïteit in de stad.”